Mediacje w sprawach gospodarczych
Częstokroć przedsiębiorcy licząc na skrócenie czasu przez jaki przyjdzie im oczekiwać na wydanie rozstrzygnięcia przez sąd powszechny, decydują się na skierowanie sprawy do mediacji, dążąc do polubownego rozwiązania problemu na etapie przedsądowym.
Przewlekłość postępowań jest jednym z głównych czynników odległej pozycji zajmowanej przez Polskę w rankingu „Doing Business”, prowadzonym przez Bank Światowy[1]. Jednym z najistotniejszych powodów takiego stanu rzeczy jest stosunkowo niewielkie wykorzystanie przez przedsiębiorców alternatywnych – czyli innych niż sądy powszechne metod rozwiązywania sporów, takich jak mediacja i arbitraż.
Należy na początku zaznaczyć, iż brak jest jak dotychczas oficjalnej definicji znaczenia pojęcia mediacji. Doktryna i praktyka określają mediację jako metodę rozwiązywania sporów w trybie szczególnego rodzaju negocjacji prowadzonych przez strony sporu przy pomocy neutralnej osoby trzeciej – mediatora. Według Donalda Petersa, autorytetu w dziedzinie zarządzania (dyrektora zarządzającego marką Ford w latach 80 i 90) - „Mediację najlepiej można zrozumieć jako wspomagane negocjacje, zaś negocjacje stanowią najbardziej powszechne postępowanie stosowane w budowaniu relacji prawnych i rozwiązywaniu sporów”.
Do podstawowych wyróżniających cech mediacji należą przede wszystkim (i.) jej dobrowolny charakter procedury i jej rezultatu (ugoda); (ii.) autonomia stron oraz (iii.) bezstronność mediatora, który nie może przyznawać racji którejkolwiek ze stron.
Zalety mediacji gospodarczej
Dobrze przeprowadzona mediacja może stać się źródłem szybkiego i sprawnego zakończenia istniejącego sporu. Ale to nie jedyna z zalet mediacji. Jako powszechnie uznawane zalety można również wskazać m.in.:
- niskie koszty,
- stosunkowo krótki czas oczekiwania na zakończenie sporu,
- to strony decydują o wyniku sprawy, a także strony kontrolują przebieg postępowania,
- brak „sztywnych” zasad w zakresie postępowania dowodowego,
- pełna poufność postępowania,
- brak problemu z jurysdykcją,
- intensywna komunikacja stron,
- wysoki poziom satysfakcji stron, a pośrednio likwidacja zbędnego stresu.
Mediacja co do zasady pozwala na uzyskanie wypracowanego porozumienia stron w relatywnie krótkim czasie, w przeciwieństwie do postępowania sądowego, które może toczyć się niekiedy nawet latami. Kolejnym atutem mediacji jest jej niższy niż w przypadku postępowania sądowego czy arbitrażowego koszt. Postępowanie sądowe potrafi pochłonąć dużą część budżetu, który bylibyśmy w stanie zachować przy sobie i przeznaczyć choćby na dalszą działalność operacyjną. Mediacja w swojej istocie nie generuje nadmiernych wydatków, zachowując jednocześnie wymóg, aby sprawa została dokładnie i kompleksowo wyjaśniona, bez uszczerbku dla faktów przedstawianych przez strony.
Warto także wspomnieć o innej zalecie mediacji jaką jest możliwość zakończenia sporu pomiędzy kontrahentami z perspektywą, iż dalsza współpraca pomiędzy nimi zostanie zachowana. Procesy sądowe generują tak dużą liczbę negatywnych emocji, przez co najczęściej dochodzi do zerwania współpracy pomiędzy stronami na dobre. Gdy strony dojdą do porozumienia, treść zawartej ugody wymaga zatwierdzenia przez sąd, a wówczas ugoda zawarta przed mediatorem ma moc prawną ugody zawartej przez sądem.
Warunkiem sprawnej i satysfakcjonującej mediacji jest jednakże podejmowanie mediacji tylko w takich sporach, gdzie stosunki stron i rodzaj sporu pozwalają na przeprowadzenie skutecznej mediacji, tzn. mediacji zakończonej ugodą. Skuteczność mediacji w dużej mierze zależy od uczestniczących w niej doradców prawnych stron, ich zrozumienia procesu mediacyjnego i reguł nim rządzących.
Rola mediatora
Zadaniem mediatora jest tworzenie atmosfery sprzyjającej znalezieniu kompromisowego rozwiązania. Zgodnie z art. 1832 § 1 k.p.c. mediatorem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych korzystająca w pełni z praw publicznych. Mediator kieruje rozmową stron w taki sposób, aby strony znalazły wspólne im stanowisko. Jego rolą jest ułatwienie komunikacji między przeciwnikami i wytworzenie odpowiedniego dla zawarcia ugody poziomu wzajemnego zaufania. Nie ma i nie może on mieć wobec stron żadnych kompetencji władczych, prowadzi mediację w taki sposób, żeby obie strony sporu mogły spokojnie przedstawić swoje racje. Mediator nie może zatem niczego rozstrzygać ani narzucać, a przede wszystkim nie może przyznawać, że jedna ze stron ma rację. Zachowuje pozycję neutralną, będąc równocześnie bezstronnym. Mediator powinien bezwzględnie przestrzegać tajemnicy, co do powierzonych mu w trakcie mediacji informacji.
Klauzula mediacyjna
Warto pamiętać, że właściwie przygotowana i wprowadzona do umowy klauzula mediacyjna może uchronić przed powstaniem licznych konfliktów w przyszłości. Klauzula mediacyjna to postanowienie umowne, które określa, iż w przypadku zaistnieją sporu pomiędzy stronami w związku z wykonywaniem danej umowy, te w pierwszej kolejności poddadzą spór pod mediację, zamiast kierować ją od razu do sądu. Klauzula może zawierać dodatkowo osobę mediatora bądź organizację, która podejmie się bycia mediatorem stron[2]. Klauzula ta może mieć zatem istotny wpływ na szybkie rozwiązanie sporu w przyszłości.
Moc prawna ugody przed mediatorem
Rezultatem porozumienia stron jest wypracowanie treści ugody, czyli dokumentu określającego ich wzajemne prawa i obowiązki. Ugoda zawarta przed mediatorem, po jej zatwierdzeniu przez sąd, ma moc prawną ugody zawartej przed sądem. Ugoda zawarta przed mediatorem, którą zatwierdzono przez nadanie jej klauzuli wykonalności jest tytułem wykonawczym, o czym stanowi wprost art. 18315 § 1 k.p.c. Przez podpisanie ugody strony wyrażają zgodę na wystąpienie do sądu z wnioskiem o jej zatwierdzenie.
Wnioski końcowe
Przepisy dotyczące mediacji zostały istotnie rozbudowane i wprowadzone z dniem 01 stycznia 2016 r. do Kodeksu Postępowania Cywilnego.
Był to efekt dostosowanie polskich przepisów do Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych[3]. Dyrektywa (art. 4) wzywa Komisję i Kraje Członkowskie do podejmowania konkretnych działań na polu tworzenia i utrwalania dobrych standardów (kodeksów) dla mediatorów i organizacji oferujących usługi mediacyjne. Po drugie, Dyrektywa dostrzega potrzebę tworzenia mechanizmów kontroli jakości usług i postępowań mediacyjnych, promowania i popierania systemu szkolenia mediatorów w celu generalnego podniesienia poziomu mediacji, jak i jakości oferty mediacyjnej dla stron.
Do k.p.c. wprowadzono też istotne rozwiązania dotyczące kosztów mediacji, które powinny stworzyć zachętę finansową do korzystania z mediacyjnego sposobu rozstrzygania sporów cywilnoprawnych. W celu umożliwienia stronom stosunku cywilnoprawnego jak najszerszego korzystania z mediacji przyjęto, iż w drodze mediacji będą mogły być rozstrzygane wszelkie sprawy cywilne, które mogą być rozstrzygnięte w drodze ugody zawartej przed sądem (art. 10 k.p.c.).
Autor: aplikant radcowski, Piotr Midura, KPRF Law Office
[1] Dane oraz analiza dostępne na stronie internetowej World Bank Group pod adresem http://www.doingbusiness.org/data/exploreeconomies/poland, stan z dnia 25 czerwca 2016 r.
[2] Warto pamiętać, iż listę ośrodków mediacyjnych prowadzących listy stałych mediatorów w sprawach cywilnych prowadzi Sąd Okręgowy w Warszawie. Lista dostępna jest pod adresem internetowym: http://www.warszawa.so.gov.pl/spis-osrodkow-mediacyjnych-prowadzacych-listy-stalych-mediatorow-w-sprawach-cywilnych.html.
[3] (Dz. U. UE L z dnia 24 maja 2008 r.)
